Με τον όρο Ανεμολόγιο κυρίως εννοούμε αυτόν της πυξίδας εξ ου και ανεμολόγιο πυξίδας (compass card).

Πρόκειται για χάρτινο δίσκο που αναπαριστά τον ορίζοντα, η περιφέρεια του οποίου υποδιαιρείται από 0° έως 360° (στη πράξη το σημείο 0° είναι το αυτό των 360°) και φέρει δύο διαμέτρους κάθετες από τις οποίες η μία δείχνει τη μεσημβρινή γραμμή με άκρα τα σημεία του ορίζοντα Β (Βορρά) και Ν (Νότου) και η άλλη τη γραμμή του πρώτου καθέτου με άκρα τα σημεία του ορίζοντα Α (Απηλιώτη - Ανατολή) και Ζ (Ζέφυρο -Δύση).

Έτσι ο δίσκος διαιρείται σε 4 τεταρτοκύκλια, προς 90 μοίρες έκαστο, το πρώτο Β-Α, το δεύτερο Ν-Α, το τρίτο Ν-Ζ και το τέταρτο Β-Ζ.

Τα ανεμολόγια χρησιμεύουν εκτός του προσδιορισμού των ανέμων στη μέτρηση πλεύσεων, διοπτεύσεων, ραδιοδιοπτεύσεων, και του αζιμούθ.

• Το ανεμολόγιο απαντάται σήμερα στη πράξη σε δύο κατηγορίες το ανεμολόγιο πυξίδας (compass card), και είναι αυτό που φέρεται στις πυξίδες, και το ανεμολόγιο ναυτικού χάρτη (compass rose) που φέρεται τυπωμένο σε κάθε ναυτικό χάρτη. Ο δεύτερος φέρει επίσης σημείωση με την παρατηρούμενη απόκλιση της περιοχής του χάρτη, καθώς και την ετήσια μεταβολή της.

Ιστορία ανεμολογίου

Κατά τον 13ο αιώνα μ.Χ εισήχθηκε στην Ευρώπη η από τον 11ο αιώνα μ.Χ. γνωστή στους Κινέζους «μαγνητική βελόνα» και η ιδιότητά της να στρέφει πάντα και να δείχνει τη θέση του μαγνητικού βορρά.

Η ανακάλυψη αυτή αν και απετέλεσε σταθμό στην ιστορία της ναυσιπλοΐας στην αρχή δεν θεωρήθηκε και τόσο αποτελεσματική για τον απλό λόγο ότι ναι μεν η μαγνητική βελόνα «ατένιζε» τον Βορρά, η γωνία όμως που σχηματίζεται μεταξύ αυτής της κατεύθυνσης με εκείνη του διαμήκη άξονα του πλοίου που είναι και η γωνία πλεύσης δεν ήταν δυνατόν να μετρηθεί.

Έτσι ένα αιώνα μετά τον 14ο αιώνα ο ναυτικός και μαθηματικός Φλάβιος Τζόγιας από τη Αμάλφι της Ιταλίας επινόησε το «ανεμολόγιο». Το ανεμολόγιο εκείνο ήταν μια στερεή επικόλληση ενός χάρτινου σκληρού δίσκου πάνω στη μαγνητική βελόνα. Ο δίσκος εκείνος έφερε στη περιφέρεια υποδιαιρέσεις των 360 μοιρών. Η όλη αυτή κατασκευή φερόταν επί μιας ακίδας που επέτρεπε τη πλήρη ελευθερία περιστροφής και ισορροπίας. Το σημείο δε που όριζε τον Βορρά το χαρακτήρισε ως αφετηρία των 360° το οποίο και το στόλισε με απεικόνιση κρίνου, του εμβλήματος του Οίκου των Βουρβόνων, προκειμένου να κολακέψει τον καπετιανό Βασιλέα των Δύο Σικελιών Κάρολο τον Β'.

Έτσι παρέμεινε ο κρίνος ως σύμβολο του Βορρά σε όλα τα κράτη εκτός της Γαλλίας που όρισε ως σύμβολο τον γαλλικό βασιλικό ρόμβο που είχε υιοθετηθεί ως σύμβολο του Πολικού αστέρα.

Στη συνέχεια ο Φλάβιο διαίρεσε τη περιφέρεια του ανεμολογίου σε 16 θέσεις σημεία (8 για τους κύριους ανέμους και 8 για τους δευτερεύοντες), προσθέτοντας ακόμη και άλλους 16 τους οποίους πρώτος αυτός τους ονόμασε ρόμβους και αργότερα τους μισούς ρόμβους και τα τεταρτορόμβια. Έτσι η εξέλιξη του ανεμολογίου της πυξίδας καθίσταται έκδηλη. Όταν το πλοίο στρέφει κατά μια γωνία το ανεμολόγιο δεν παρασύρεται αλλά συνεχίζει να δείχνει το Βορρά. Αντίθετα με μια κατακόρυφη γραμμή τη «γραμμή πίστεως» όπως λεγόταν ή «γραμμή πλώρης» που σημειώνεται εγγύτατα του χείλους του ανεμολογίου (εκτός αυτού) δείχνει αμέσως τη γωνία από το βορρά συνεπώς τη πορεία του πλοίου.

Αργότερα το ανεμολόγιο του Φλάβιο Τζόγια ακολούθησαν τα «τεταρτοκυκλικά» και αυτών τα σημερινά που φέρουν 8 παράλληλες μαγνητικές βελόνες στα συστήματα Τόμσον, Ντουανιόν, Κνούτσεν,. Στις δε Ναυτικές πυξίδες το ανεμολόγιο δεν είναι χάρτινο αλλά από φύλλο λευκόλιθου και φέρεται εντός ρευστού οινοπνεύματος ενώ αντί ακίδας δύο ομόκεντροι χαλύβδινοι κύκλοι επιτρέπουν την ελεύθερη ισορροπία του σ΄ αυτό.